⁉️چرا نخستین قیاس گر شیطان بود؟
✅ در روایات متعددى که ازطرق اهل بیت(علیهم السلام) به ما رسیده قیاس کردن احکام و حقایق دینى به شدت محکوم شده است، در این اخبار مى خوانیم: نخستین کسى که قیاس کرد، شیطان بود، امام صادق(علیه السلام) به «ابوحنیفه» فرمود:
لاتَقِسْ فَإِنَّ أَوَّلَ مَنْ قاسَ إِبْلِیسُ: «قیاس مکن که نخستین قیاس کننده شیطان بود»!(1)
✅در منابع اهل تسنن، مانند تفسیر «المنار» و تفسیر «طبرى» از «ابن عباس» و «ابن سیرین» و «حسن بصرى» نیز این مطلب نقل شده است.(2)
?منظور از «قیاس» این است که: موضوعى را به موضوع دیگرى که از بعضى جهات با آن شباهت دارد مقایسه کنیم، و همان حکمى که درباره موضوع اول است، براى موضوع دوم اثبات نمائیم، بدون این که فلسفه و اسرار حکم اول را کاملاً بدانیم.
?مثل این که مى دانیم: «بول» انسان، محکوم به نجاست و ناپاکى است و باید از آن پرهیز کرد، سپس «عرق» انسان را هم با آن مقایسه کنیم و بگوئیم: چون این دو در پاره اى از جهات و اجزاى ترکیبى با هم شباهت دارند، هر دو ناپاک و نجس هستند.
در حالى که اگر چه در پاره اى از جهات با هم شباهت دارند، ولى از جهاتى هم متفاوتند، یکى رقیق تر و دیگرى غلیظ تر، پرهیز از یکى کار ساده اى است و پرهیز از دیگرى بسیار مشکل و طاقت فرسا.
به علاوه تمام فلسفه هاى حکم اول بر ما روشن نیست، و این یک مقایسه تخمینى بیش نمى باشد.
✅به همین جهت پیشوایان ما با الهام از کلام پیامبر(ص)، قیاس را شدیداً محکوم کرده، باطل شمرده اند; زیرا گشوده شدن باب قیاس سبب مى شود که: هر کس با مطالعه محدود و فکر کوتاه خود، به مجرد این که دو موضوع را از پاره اى جهات، مساوى دانست، حکم یکى را درباره دیگرى اثبات کند، و به این ترتیب، هرج و مرجى از نظر قوانین و احکام دینى به وجود آید.
✅ممنوع بودن قیاس از نظر حکم خرد، منحصر به قوانین دینى نیست، پزشکان هم اکیداً توصیه مى کنند هرگز نسخه بیمارى را به بیمار دیگر ندهید، هر چند بیمارى آنها از نظر شما شبیه باشند.
فلسفه آن روشن است; زیرا دو بیمار ممکن است در نظر ما با هم شباهت داشته باشند، ولى با این حال، از جهات فراوانى، مثلاً از نظر میزان تحمل نسبت به دارو، گروه خونى، میزان قند و اوره، و چربى خون تفاوت میان این دو بوده باشد که افراد عادى هرگز نمى توانند آنها را تشخیص بدهند، بلکه تشخیص آن منحصراً به وسیله پزشکان ماهر امکان دارد.
اگر بدون در نظر گرفتن این خصوصیات، داروى یکى را به دیگرى بدهیم ممکن است نه تنها مفید نباشد که گاهى سرچشمه خطرات جبران ناپذیرى گردد.
احکام الهى از این هم دقیق تر و باریک تر است و به همین دلیل، در روایات داریم اگر احکام خدا با قیاس سنجیده شود، دین خدا از بین خواهد رفت، یا فساد آن بیشتر از صلاح آن است.(3)
✅به علاوه، پناه بردن به قیاس براى کشف احکام الهى، نشانه نارسائى مذهب است; زیرا هنگامى که براى هر موضوع در مذهب، حکمى وارد شده باشد دیگر نیازى به قیاس نیست، به همین جهت شیعه چون تمام نیازمندى ها را از نظر حکم مذهبى از مکتب اهل بیت(علیهم السلام) که وارثان مکتب پیامبرند(صلى الله علیه وآله)گرفته، نیازى نمى بیند که دست به سوى قیاس دراز کند.
❌ولى فقهاى اهل تسنن چون مکتب اهل بیت(علیهم السلام) را ـ که طبق فرمان پیامبر(صلى الله علیه وآله)بعد از قرآن باید پناهگاه مسلمانان بوده باشد ـ به دست فراموشى سپرده اند، در احکام اسلامى گرفتار کمبود مدرک گردیده اند، لذا چاره اى جز این نمى بینند که دست به سوى قیاس دراز کنند.
?منابع
1 ـ «نور الثقلین»، جلد 2، صفحه 6، مؤسسه اسماعیلیان، قم، طبع چهارم، 1412 هـ ق ـ «کافى»، جلد 1، صفحه 58، دار الکتب الاسلامیة ـ «وسائل الشیعه»، جلد 27، صفحات 39 و 46، چاپ آل البیت ـ «بحار الانوار»، جلد 2، صفحات 288 و 291، جلد 47، صفحه 227، جلد 58، صفحه 314، و جلد 60، صفحه 198 ـ «علل الشرایع»، جلد 1، صفحات 86 و 87، انتشارات مکتبة الداورى، قم.
2 ـ «المنار»، جلد 8، صفحه 331 ـ تفسیر «قرطبى»، جلد 7، صفحه 171، مؤسسة التاریخ العربى، بیروت، 1405 هـ ق ـ تفسیر «طبرى»، جلد 8، صفحات 172 و 173، دار الفکر بیروت، 1415 هـ ق ـ «سنن دارمى»، جلد 1، صفحه 65، مطبعة الاعتدال، دمشق ـ «مصنف ابن ابى شیبه کوفى»، جلد 8، صفحه 334، دار الفکر، طبع اول، 1409 هـ ق ـ «مسند ابى حنیفه»، صفحه 66، مکتبة الکوثر الریاض، طبع اول، 1415 هـ ق ـ «کنز العمال»، جلد 1، صفحه 209، مؤسسة الرسالة، بیروت.
3 ـ «کافى»، جلد 1، صفحه 57، و جلد 7، صفحه 300، دار الکتب الاسلامیة ـ «من لایحضره الفقیه»، جلد 4، صفحه 119، انتشارات جامعه مدرسین قم، 1413 هـ ق ـ «وسائل الشیعه»، جلد 27، صفحه 41، و جلد 29، صفحه 352، چاپ آل البیت ـ «محاسن برقى»، جلد 1، صفحه 214، دار الکتب الاسلامیة، 1371 هـ ق.